De geschiedenis van de Hoenwaard
De Hoenwaard is een 300 hectare grote uiterwaard bij Hattem aan de IJssel. Hij is in 1401 tot een gemeenschappelijke weide gemaakt door hertog Willem van Gelre. De burgers binnen de stadsmuren van Hattem die huizen bezaten waar zogenaamde "scharen" dat zijn aandelen op rustten, mochten koeien laten weiden op de Hoenwaard. Er waren bijna 600 scharen die meestal vast verbonden waren aan de huizen en met de huizen mee verkocht werden. Per huis waren er meestal twee tot vijf scharen. Om gebruik te kunnen maken van de scharen moest je ook burger van Hattem zijn. Dat werd je door binnen de stadsmuren te zijn geboren, of door het burgerschap te kopen.
Trouwde je als buitenstaander met een burgersdochter, dan betaalde je maar de helft. Had je op je huis wel scharen, maar wilde je geen koeien, dan kon je via het bestuur van de weide die scharen verhuren aan andere burgers. Ongeveer 300 koeien van verschillende eigenaren liepen op de Hoenwaard door elkaar en twee keer daags gingen de Hattemer burgers met hun emmertje en melkbus naar de weide om tussen al die dieren hun eigen beestjes te roepen en te melken. Dit was een vermakelijk schouwspel.
Tijdens de wintermaanden stonden de honderden koeien binnen de muren van het kleine stadje op stal. In het voorjaar gingen al die koeien tegelijk op een afgesproken dag naar buiten. Eerst moesten ze langs de smeden om het brandmerk van dat jaar opgebrand te krijgen. Die dag gaf een heel spektakel. Voor Sint Maarten, in Hattem gevierd op 10 november, keerden de dieren weer terug in de binnenstad.
Honderden jaren is het zo gegaan en pas na de tweede wereldoorlog is een langzaam proces op gang gebracht om de weide te verdelen onder degenen die toen nog echt koeien hielden. Het bestuur kocht scharen op van mensen die geen koeien meer hadden en verdeelde ze onder de boeren die overgebleven waren. Pas in de jaren '50 liet men de eis varen dat men binnen de stadsmuren moest wonen en werden de boerderijen in de Hoenwaard zelf gebouwd.
De verdeling is niet eerder dan in 1974 afgerond. Tot in de jaren '80 waren er nog enkele beesten binnen de stad te vinden. Behalve koeien weiden, mochten de Hattemers van de hertog ook stenen bakken op de Hoenwaard. Daar is met name de eerste drie eeuwen veel gebruik van gemaakt. Hattemer stenen gingen over het hele land. De eerste die hiervan profiteerde was de hertog zelf die zijn kasteel in Hattem in 1404 uitbreidde met torens met zeven meter dikke muren, de dikste kasteelmuren van Nederland.
Gerrit Kouwenhoven
Streekarchivaris Epe, Hattem en Heerde
